Συμβουλές για να βελτιώσουμε τη σχέση με τα παιδιά μας

Ο γονικός ρόλος είναι ένας ρόλος γεμάτος στιγμές χαράς, ικανοποίησης και περηφάνιας, αλλά ταυτόχρονα και ένας ρόλος γεμάτος προκλήσεις, ευθύνες και άγχος. Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε ως γονείς είναι η πειθάρχηση των παιδιών και η αντιμετώπιση των αρνητικών συμπεριφορών τους (π.χ. γκρίνια, πείσμα, ανυπακοή, ξεσπάσματα, επιθετικότητα).

Δυστυχώς, μέσα στο χάος και την πίεση της καθημερινότητας κι έχοντας την ευθύνη να ισορροπήσουμε μεταξύ των γονικών, επαγγελματικών ή και κοινωνικών μας υποχρεώσεων, ξεχνάμε τις σημαντικές κι εγγενείς ανάγκες των παιδιών μας για εξερεύνηση και δοκιμασία των ορίων κι αρκετές φορές θυμώνουμε μαζί τους. Ξεχνάμε, επίσης, ότι ο εγκέφαλός των μικρών παιδιών, ειδικότερα στη νηπιακή ηλικία, δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί πλήρως, κυρίως όσον αφορά στην ικανότητα αυτό-ρύθμισης της συμπεριφοράς τους και κάνουμε κηρύγματα, ξεσπάμε σε φωνές, τιμωρούμε και ίσως χτυπάμε τα παιδιά μας.

Υπάρχουν, ωστόσο, τρόποι που μπορούν να μας βοηθήσουν να μειώσουμε την ένταση και να οικοδομήσουμε μια πιο ήρεμη και ομαλή σχέση με τα παιδιά μας. Πιο κάτω παρατίθενται 5+1 τρόποι, που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τη συμπεριφορά τους και θα μας εξοπλίσουν με εφόδια για καλύτερη διαχείριση των αρνητικών τους συμπεριφορών.
 
1. Αναγνώριση των αναγκών τους
Όλες οι συμπεριφορές, είτε θετικές είτε αρνητικές, αποσκοπούν σε κάτι. Με τις συμπεριφορές μας είτε θέλουμε να πετύχουμε κάτι (π.χ. σημασία, έπαινο, αποδοχή) είτε να αποφύγουμε κάτι (π.χ. τιμωρία). Προτού αντιδράσουμε, λοιπόν, στην αρνητική συμπεριφορά ας αναλογιστούμε τι προσπαθούν να μας επικοινωνήσουν με αυτή τη συμπεριφορά τα παιδιά. Τι χρειάζονται ή τι προσπαθούν να πετύχουν και μετά να αντιδράσουμε ανάλογα.

Ένα νήπιο μπορεί να γκρινιάζει ή να είναι ανυπάκουο, επειδή χρειάζεται να καλυφθεί κάποια βιολογική/σωματική του ανάγκη. Πιθανόν να πεινάει, να διψάει, να ζεσταίνεται, να κρυώνει ή να είναι κουρασμένο.
Αν η αρνητική συμπεριφορά συνεχίζεται αφότου οι βιολογικές του ανάγκες έχουν ικανοποιηθεί, τότε χρειάζεται να ελέγξουμε την πιθανότητα το παιδί να χρειάζεται την προσοχή μας, να μας μιμείται ή να υπάρχει κάποιος στρεσογόνος παράγοντας στο κοινωνικό ή οικογενειακό μας περιβάλλον.
 

2. Έμπρακτη εκδήλωση της αγάπης μας
Τα παιδιά μας χρειάζονται την αγάπη, τη στοργή και την προσοχή μας για να αναπτυχθούν σωματικά, συναισθηματικά και κοινωνικά. Αρκετά συχνά, με την εκδήλωση μιας αρνητικής συμπεριφοράς τα παιδιά προσπαθούν να κερδίσουν την προσοχή μας. Επομένως, με κάθε ευκαιρία ας τους εκφράσουμε τη στοργή και την αγάπη μας αγκαλιάζοντας τα και υπενθυμίζοντάς τους λεκτικά ότι τα αγαπάμε.
Μέσω της στοργικής και σωματικής επαφής, βοηθάμε τα παιδιά να αισθάνονται ασφαλή και να μας εμπιστεύονται. Επίσης, μέσα από μια θετική και υποστηρικτική σχέση με τα παιδιά μας, προωθείται η υγιής ανάπτυξη του εγκεφάλου τους, ενώ ταυτόχρονα τους προσφέρουμε ένα πρότυπο θετικής συμπεριφοράς.

Αν το πρόγραμμά μας είναι βαρυφορτωμένο από τις πολλές επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις, ένας αποτελεσματικός τρόπος να δώσουμε στα παιδιά μας την προσοχή που χρειάζονται, είναι να κάνουμε μια συμφωνία μαζί τους κατά την οποία θα τους αφιερώνουμε τον αποκλειστικό ποιοτικό χρόνο που χρειάζονται, έστω και για 10 λεπτά. Σε αυτό τον ποιοτικό χρόνο, μπορούμε να μιλήσουμε για το πώς ήταν η μέρα τους, να παίξουμε ένα παιχνίδι που τους αρέσει, να διαβάσουμε ένα παραμύθι, να τραγουδήσουμε και να χορέψουμε μαζί τους, να πάμε μια βόλτα κ.τ.λ.

3. Ενθάρρυνση κι έπαινος των θετικών τους συμπεριφορών και των προσπαθειών τους
Όταν τα πράγματα γίνονται δύσκολα και η συμπεριφορά των παιδιών μας δείχνει να ξεφεύγει από τα όρια των δικών μας αντοχών, ας ανατρέξουμε σε όλες τις στιγμές χαράς, ηρεμίας και περηφάνιας που ζούμε στην καθημερινότητά μας μαζί τους. Ας θυμηθούμε τα ταλέντα τους, τα όμορφα λογάκια τους, το χαριτωμένο τραγουδάκι που μας τραγούδησαν τις προάλλες, την καλλιτεχνική τους ζωγραφιά που στέκει με καμάρι στο ψυγείο μας. Κι αφού τα θυμηθούμε, καλό είναι να τα θυμίσουμε και στα ίδια τα παιδιά!

Μπορούμε να κάνουμε ένα θετικό σχόλιο για τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα τους όταν «τα τσακώνουμε» να συμπεριφέρονται θετικά (π.χ. «Μου αρέσει πολύ ο πύργος που έφτιαξες», «Μπράβο που μαζεύεις τα παιχνίδια σου», «Ευχαριστώ που μοιράστηκες μαζί μου τη σοκολάτα σου») και να δίνουμε καθημερινά ευκαιρίες στα παιδία μας να αναδεικνύουν «τον καλό τους εαυτό».
Εστιάζοντας στα θετικά στοιχεία τους και της σχέσης μας μαζί τους, αλλάζει κι ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα. Τα παιδιά μας νιώθουν αποδεκτά κι όμορφα με τον εαυτό τους. Αναπτύσσουν υγιή αυτό-εικόνα, θέτουν υγιείς στόχους και προσπαθούν καθημερινά να αυτό-βελτιώνονται.
 

4. Οριοθέτηση

Τα παιδιά χρειάζονται όρια και κανόνες για να αναπτύξουν μια υγιή προσωπικότητα. Είναι φυσιολογικό κι αναμενόμενο κατά τη νηπιακή ηλικία τα παιδιά να δοκιμάζουν τα όρια. Εξετάζουν πού θα τραβήξουν τη γραμμή οι γονείς τους, εξερευνούν τι μπορούν ή τι τους επιτρέπεται να κάνουν και τι όχι. Κι αυτή η εξερεύνηση τα βοηθά να μεγαλώσουν. Από την άλλη, τα όρια τους παρέχουν το αίσθημα της ασφάλειας που χρειάζονται για να συνεχίσουν να εξερευνούν τον κόσμο και να αναπτύσσονται ψυχοσωματικά με αυτοπεποίθηση.
Επομένως, ο ρόλος μας ως γονείς είναι να θέσουμε ξεκάθαρα και σταθερά όρια για το τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Ξεκινώντας από νωρίς, μπορούμε να θέτουμε κανόνες κατάλληλους για την ηλικία τους και να παραμένουμε σταθεροί στην εφαρμογή τους, δείχνοντας ταυτόχρονα ενσυναίσθηση στα συναισθήματά τους.

Καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά, μπορούμε να τα εμπλέξουμε στη διαδικασία θέσπισης των κανόνων και να συμφωνήσουμε μαζί πιθανές λογικές συνέπειες σε περίπτωση μη τήρησής τους. Είναι σημαντικό να τους δώσουμε την ευκαιρία να εκφράσουν τη γνώμη τους και να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη στη διαδικασία, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες τα παιδιά μας να σέβονται τους κανόνες που έχουμε μαζί θεσπίσει. Προσπαθούμε να ορίζουμε τους κανόνες μας με θετικούς όρους, εκφράζοντας τι είναι αυτό που θέλουμε να κάνει το παιδί κι όχι τι είναι αυτό που δεν θέλουμε (π.χ. Αντί «Δεν πηδάμε στο κρεβάτι», μπορούμε να πούμε «Στο κρεβάτι καθόμαστε ήσυχα ή ξαπλώνουμε»).
 
5. Time-in και Γωνιά Ηρεμίας
Αν η αρνητική συμπεριφορά του παιδιού μας είναι επικίνδυνη (π.χ. είναι επιθετικό προς άλλους) ή το παιδί φαίνεται υπερβολικά αναστατωμένο κατά τη διάρκεια ενός ξεσπάσματος, αντί να προσπαθήσουμε να κάνουμε κήρυγμα στο παιδί, το αποσύρουμε από την κατάσταση και χρησιμοποιούμε τεχνικές όπως το Time-in (σε ελεύθερη μετάφραση Κοινό Διάλειμμα) και η Γωνία Ηρεμίας (calm down area). Κι αυτό γιατί τα παιδιά όταν είναι αναστατωμένα δεν μπορούν να μας ακούσουν, όσο λογικά κι αν είναι τα επιχειρήματά μας. Για να μπορέσουν να μας ακούσουν και να λάβουν υπόψη αυτά που τους λέμε, χρειάζεται πρώτα να ηρεμήσουν.

Κατά την εφαρμογή της τεχνικής του Time-in απομακρυνόμαστε από την κατάσταση μαζί με το παιδί και μένουμε μαζί του μέχρι να ηρεμήσει, εκτός κι αν το ίδιο μας ζητήσει να αποχωρήσουμε. Δείχνουμε ενσυναίσθηση στα συναισθήματα που βιώνει και το ενημερώνουμε ότι είμαστε εκεί να το βοηθήσουμε όταν το θελήσει (π.χ. «Είσαι πολύ στεναχωρημένος που δεν μπορείς να φας παγωτό. Έχεις δίκαιο, είναι πάρα πολύ νόστιμο το παγωτό, όμως τώρα είναι ώρα για φαγητό. Θέλεις να σε κάνω μια αγκαλιά και όταν ηρεμήσεις να πάμε να φάμε το νόστιμο γεύμα που ετοίμασα;»). Συνήθως όταν τα παιδιά νιώσουν ότι τα καταλαβαίνουμε, θα εκφράσουν την απογοήτευσή τους και πολύ σύντομα θα είναι ξανά πρόθυμα να συνεργαστούν μαζί μας.    
   
Η Γωνία Ηρεμίας είναι ένα σημείο ή χώρος του σπιτιού, κατάλληλα διαμορφωμένος με πράγματα που ξέρουμε ότι αρέσουν στο παιδί μας και το βοηθούν να ηρεμήσει. Μπορεί να είναι ένα σημείο στο κοινό δωμάτιο της οικογένειας ή στο δωμάτιο του όπου υπάρχουν μολύβια και χαρτί για να ζωγραφίσει, μπορεί να έχει παραμύθια ή κουκλάκια που του αρέσουν. Μπορούμε, επίσης, να φτιάξουμε μαζί ένα μπουκάλι ηρεμίας (calming bottle/calming jar - υπάρχουν οδηγίες για την κατασκευή τους στο διαδίκτυο). Κουνώντας το μπουκάλι και παρακολουθώντας τα αντικείμενα που έχουμε βάλει μέσα να αιωρούνται, το παιδί μας συγκεντρώνεται σε αυτή τη διαδικασία και μέχρι όλα τα αντικείμενα να φτάσουν στον πάτο τα έντονα συναισθήματά του έχουν κι αυτά καταλαγιάσει.

Όταν, μετά από αυτή τη σύντομη παύση, είναι πλέον ήρεμο το παιδί μας και σε θέση να μας ακούσει, μπορούμε να συζητήσουμε μαζί του το πρόβλημα και να σκεφτούμε μαζί κατά πόσον χρειάζεται να υπάρξουν συνέπειες ή αν χρειάζεται να βρούμε εναλλακτικές λύσεις.
 
6. Σταθερότητα και συνέπεια
Η σταθερότητα και η συνέπεια προσφέρουν στα παιδιά το αίσθημα της προβλεψιμότητας, της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης προς τους γονείς. Χρειάζεται τα παιδιά να μπορούν να προβλέψουν τι θα ακολουθήσει στην καθημερινή τους ρουτίνα, αλλά και τι θα συμβεί όταν η συμπεριφορά τους παρεκκλίνει από τους κανόνες που διέπουν το σπίτι μας. Μέσα από τη δική μας σταθερότητα και συνέπεια μαθαίνουν να αποδέχονται και να σέβονται τα όρια και τους κανόνες γρηγορότερα και τείνουν να τα παραβιάζουν λιγότερο. Η δική μας σταθερότητα και συνέπεια καλλιεργεί επίσης και την υπευθυνότητα. Τα παιδιά μαθαίνουν να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεων και των συμπεριφορών τους κι όσο πιο υπεύθυνα αισθάνονται για τον εαυτό τους, τόσο ενισχύεται η αυτοπεποίθησή τους.    
 
Κλείνοντας, ας μην ξεχνάμε ότι δεν υπάρχουν τέλεια παιδιά, αλλά ούτε και τέλειοι γονείς. Όλοι κάνουμε λάθη, όμως αντί να αυτό-μαστιγωνόμαστε μπορούμε να απολογηθούμε, να μάθουμε από αυτά και να προσπαθήσουμε να βελτιωθούμε. Ας μην τα αφήσουμε να σταθούν εμπόδιο στην ομαλή σχέση μας με ό,τι πολυτιμότερο έχουμε, τα παιδιά μας.
 
Από τη Ράνια Δ. Χατζηκώστα, Εγγεγραμμένη Κλινική Ψυχολόγος